ДЕМОКРАТИЈА И ВЛАДЕЕЊЕ НА ПРАВОТО

28 септември 2022

Инфлацијата, по дефиниција, е нагло и забрзано зголемување на цените на стоките и услугите на пазарот. Инфлацијата може да се случи кога цените растат поради зголемувањето на трошоците за производство, како што се суровините и платите. Напливот на побарувачка за производи и услуги може да предизвика инфлација бидејќи потрошувачите се подготвени да платат повеќе за производот. Корупцијата, пак, како што ни е познато, најчесто претставува злоупотреба на положбата на одредено лице, кое што се стекнува со незаконска приватна добивка. Формите на корупција се различни, тие вклучуваат: поткуп, изнуда, покровителство, непотизам, мито и проневера на пари.

Откако ги имаме почетните точки и согледувања, можеме да продолжиме со ова истражување за инфлацијата и корупцијата. Може да се каже дека инфлацијата, освен што ги зголемува цените и ја намалува вредноста на парите, може да влијае и на зголемување на корупцијата, иако за тоа ретко се зборува. Економските ефекти од корупцијата се во фокусот на овој труд, како и на кој начин тие можат да станат позастапени, како резултат на зголемената инфлација. Како студија на случај ќе ја земам земјата од каде што доаѓам, срцето на Балканот, Северна Македонија.

Корупцијата го поткопува економскиот развој, генерирајќи значителни нарушувања и неефикасности. Во приватниот сектор, корупцијата ги зголемува трошоците за водење бизнис преку трошоците за нелегални исплати, трошоците за управување со преговорите со службениците и ризикот од прекршени договори или откривање. Корупцијата, исто така, генерира економски потреси во јавниот сектор, со пренасочување на јавните инвестиции кон капитални проекти каде што поткупот и митото се полесно достапни. Официјалните лица можат да ја зголемат техничката сложеност на проектите во јавниот сектор за да го прикријат или отворат патот за такви зделки, што дополнително ги нарушуваат инвестициите. Корупцијата, исто така, го намалува бројот на издадени одобренија за градби и ги поткопува еколошките и другите прописи, а исто така го намалува квалитетот на владините услуги и инфраструктурата, но и ги зголемува буџетските притисоци врз Владата.

Според наодите на Transparency International, Северна Македонија е рангирана на 87 место според индексот на перцепција на корупцијата (ИПК) во конкуренција на 180 земји. Во споредба со земјите од поранешна Југославија, Македонија е на четвртата позиција, зад неа се само Србија (96-та во светот) и Босна и Херцеговина (110-та во светот), додека првите три места и припаѓаат на Црна Гора (64-та во светот). светот), Хрватска (63-та во светот) и Словенија (56-та во светот). Од ова рангирање станува очигледно дека Северна Македонија се уште е многу далеку од сонот за членство во Европската унија. Тоа е така бидејќи просечната вредност на индексот на корупција во ЕУ е 66/100, а земјите со овој процентуален индекс се рангирани меѓу 30 и 40 место. Според нивната анализа, може да се заклучи дека заштитата на човековите права е важен елемент во борбата против корупцијата: земјите со добро заштитени граѓански слободи генерално постигнуваат повисоки резултати, додека земјите кои ги прекршуваат граѓанските слободи имаат тенденција да добиваат пониски оценки. Во споредба со претходните години, како што расте инфлацијата, расте и корупцијата. Ова може да биде првиот показател за взаемна поврзаност помеѓу двата набљудувани појави.

Во моментов живееме во тежок период каде не само Северна Македонија и земјите од Западен Балкан, туку и целиот свет се соочува со огромна инфлација и загрижувачки раст на цените на стоките и услугите. Во исто време, заканата од енергетската криза, како и конфликтот меѓу Русија и Украина, кој е изворот на оваа енергетска криза со која се соочуваме, не ставаат во особено загрижувачка ситуација за зимата што се приближува. Според реномираниот портал Trading Economics, стапката на инфлација во Северна Македонија е 16,8% проценти, што е историски највисока стапка на инфлација во земјата од нејзиното осамостојување во 1991 година. Инфлацијата е висока и во претходно споменатите земји: Словенија (11%) , Србија (13,2%), Хрватска (12,3%), Црна Гора (15%) и Босна и Херцеговина (16,7%). Сите наведени земји имаат пониска инфлација во однос на Македонија. Сепак, сите овие земји достигнаа историски највисока стапка на инфлација.[1] Според податоците на Trading Economics и Transparency International, кога се прави споредба со инфлацијата во периодот од 2008-2012 година, може да се забележи дека како што растела инфлацијата во една земја, така растела и перцепцијата за корупција. Кога инфлацијата стагнирала, во набљудуваните држави е забележан благ пад на процентот на корупција.

Од претходната анализа можам да кажам дека со порастот на стапката на инфлација има и пораст на процентот на корупција. Ова е особено видливо во земјите со ниски стандарди, вклучувајќи ја и Северна Македонија. Овие податоци можеме да ги набљудуваме и во истражувањето на Акча, Ата и Караџа насловено Inflation and Corruption Relationship: Evidence from Panel Data in Developed and Developing Countries. Освен инфлацијата, многу посебно влијание врз зголемениот процент на корупцијата во една земја можат да имаат и политичката стабилност во земјата, владеењето на правото и транспарентноста. Политичката стабилност, која е поголем проблем во земјите со низок и среден приход отколку во земјите со високи приходи, исто така го покажа своето влијание врз корупцијата. Корупцијата е помала во земјите со високи приходи каде што политичката стабилност е релативно повисока. Според истиот труд, односот меѓу владеењето на правото и корупцијата се покажал слаб во земјите со ниски приходи. Резултатите покажуваат дека намалувањето на корупцијата ќе биде поголемо во развиените земји каде транспарентноста, отчетноста и слободите се релативно повисоки.

Од овој труд можеме да заклучиме дека во најголем број случаи, вклучително и нашето разгледување во случајот со Северна Македонија, корупцијата расте паралелно со порастот на стапката на инфлација, со други зборови, колку е поголема стапката на инфлација, толку повеќе може да се очекува зголемување на процентот на корупција. Иако инфлацијата можеби е само една од причините за поголема корупција, таа секако ја одигра својата улога во случајот со Македонија.

[1] Србија и Црна Гора како дел од СР Југославија во 1993 година имаа повисока инфлација поради економските санкции и изолацијата од Обединетите нации.