ГОВОР НА ОМРАЗА

ВЕДАД ХАСАНОВИЌ

Социолог

И, што е толку спорно во говорот на омраза? Па, не знам од каде да започнам, но сè е во врска со тоа е спорно. Ако зборуваме конкретно за државите формирани на урнатините на СФРЈ (без Словенија) и во контекст на феномен како говор на омраза на јавен простор, не е тешко да се заклучи дека тоа се случува скоро секој ден.

Меѓутоа, ако се фокусираме само на БиХ, чие општество многумина го идентификуваат како постконфликтно, судејќи според количината и интензитетот на говорот на омраза што секојдневно се шири во јавноста во различни форми, ќе добиеме впечаток дека општеството во БиХ е навистина конфликтно општество. Од друга страна, реалната слика за граѓаните до одреден степен ја негира сликата за БиХ што ја создаваат медиумите кои за жал станаа услуга на политичките партии и политиката (со некои исклучоци), а исто така и од социјалните мрежи населени со (не)обични граѓани –тастатура за дишачи на оган.

На кој начин реалната (животна) слика за граѓаните ја негира сликата за БиХ направена од политички насилници и нивните медиуми? Тоа е многу едноставно – граѓаните не купуваат оружје, тие аплицираат за визи и ги спакуваат куферите. Оние што остануваат немаат меѓуетнички бариери во исполнувањето на нивните економски и други интереси и се реализираат разни форми на соработка помеѓу граѓаните на БиХ. Патем – како што веќе е видено многу пати – креаторите на бучава во политиката и нивните асистенти, оние што испраќаат јавна порака на омраза до јавноста, од време на време, не се во конфликт едни со други.

Феноменот на говор на омраза што се споменува овде се однесува на меѓуетнички, меѓу ентитети, меѓуетнички-политички пресметки или препукувања на политички групи што претставуваат различни идеи и концепции во врска со системот и организацијата на Босна и Херцеговина и кои тие сакаат да ги промовираат со наводно национален (всушност националистички) ентузијазам кон „сопствените“ етнички групи – понекогаш со охрабрување и транспаретно убедување во нивната супериорност над другите, и почесто со ширење страв од другите етнички групи со цел уште пожестоко и поцврсто да се хомогенизира нивната група. Не е тешко да се заклучи дека крајната цел на ова е да се потврди status quo состојбата – како и нивниот статус.

За да не доведе до забуна или заблуда, говорот на омраза, кој во БиХ скоро стана составен дел од секојдневниот политички и јавен речник, и политичкото рекламирање воопшто – остава високи негативни последици врз општеството и ги нарушува целокупните меѓуетнички односи. Доказ и показател за тоа се фрустрациите на луѓето кои „заработуваат за живот“ на социјалните мрежи, правејќи ги вжештени, потоа добро позната навивачка манифестација на шовинизам, напад врз повратници (малцинства) и богослужба или величање на воени криминалци. И ова е исто така видено овде, безброј пати. За жал, ретки се примерите кога некој политички или јавен службеник е санкциониран за говор на омраза, како и за неуставни активности.

Најпознат пример и случај на говор на омраза е оној од Собранието на РБиХ во 1991 година. Кога еден политички функционер ја изговори познатата одвратна мисла, никогаш не заборавена, што започнува со: „Немој да мислиш дека…“! тој воспалителен говор започна огнена и крвава војна. Очигледно, многумина, преминувајќи кон демократскиот систем, ја сфатија слободата на говорот многу буквално, па така говорот на омраза се здоби со слобода, која за жал, дури 30 години подоцна, непречено танцува и пее.

Меѓутоа, кога станува збор за говор на омраза на јавен простор што доаѓа од етнополитички маѓепсани кругови, може да се забележат две негови карактеристики: првата е дека оваа огнена реторика „држи вода“ – ги дава посакуваните краткорочни ефекти затоа што ја зајакнува нивната моќ , и второто – не дава долгорочни посакувани резултати, и тоа претставува апсолутно етничко растојание и територијално граничување.

Се разбира, говорот на омраза тука мора да се спомене и во контекст на создавање атмосфера на линчување на лица или групи од ист ентитет и етничка припадност, кои ја разбираат и користат слобода на говор на принципиелен начин, т.е. за да го искажат своето мислење и став заснован на аргументи, факти и увиди. Најчесто, ваквите ставови и мислења не одговараат на мнозинското мислење на етничката група и нејзините етно-национални политички пастири и скоро секогаш се проследени со говор на омраза, прогласувајќи ја таа личност или група на лица за предавници на народот. Потоа следат разни притисоци, закани, уцени, линчувања и честопати, на крајот, прогонства (случајот со Срѓан Шучница од Бања Лука).

За жал, тука постои и многу забележлив парадокс и апсурд, бидејќи таквите лица веднаш се прогласуваат за домашни предавници и странски платеници од страна на политичката елита кои и самите постојано покажуваат и докажуваат предавство преку медијација во сомнителни зделки за приватизација и со тоа што станаа платеници за одредени странски влади и одредени лобија и корпорации. Сепак, ова продолжува и продолжува во нашите преодни, ситни општества кои се карактеризираат со „самосвест“ дека не се неморални, но и несвесност дека имаат двоен морал. Така, слободата на говорот е прилично лимитирана и ограничена, а говорот на омраза е широко распространет.

Кога станува збор за регионот, работите се многу слични. Единствената разлика е во тоа што нема субјекти, составни народи и нивна сопствена политичка олигархија во земјите од регионот.

Тешко е навистина да се има слобода на говорот во државите и општествата што се практично заробени и уценети. И, слободата воопшто, дури и слободата на говорот, им припаѓа на оние кои се борат за тоа.

Од друга страна, говорот на омраза како средство за политичка манипулација во овие заробени општества кои се ранливи, неорганизирани, демократски нееманципирани и политички некултурни – ќе биде изразен, гласен, а можеби дури и општествено прифатен. Ако љубовта е слепа, тогаш што да се каже за омразата?!?

„Омразата овде се чини има длабоки корени. Сè започна кога се сакавме. ”(Александар Баљак)